ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

·                                1054- 1204 εποχή μεγάλων ανακατατάξεων στη βυζαντινή αυτοκρατορία

·                                βασικά χαρακτηριστικά:

1.      ανάπτυξη μεγάλης γαιοκτησίας

2.      εντεινόμενη οικονομική διείσδυση Ιταλών στη βυζαντινή επικράτεια

3.      κρίση στην εξωτερική πολιτική- επιδρομές Σελτζούκων Τούρκων

·                    Στη Δύση σημαντικές μεταβολές:

1.      κλιματολογικές αλλαγές

2.      δημογραφική ανάπτυξη

3.      τεχνολογικά επιτεύγματα

4.      αύξηση αγροτικής παραγωγής

5.      ανάπτυξη εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου

6.      αναβίωση πόλεων

7.      ενίσχυση εξουσίας πάπα

·                                Σταυροφορίες- ενίσχυσαν εξουσία πάπα και οικονομικό επεκτατισμό Ευρώπης/ υπονόμευσαν Βυζάντιο προκάλεσαν πτώση του

·                                Το σχίσμα μεταξύ των δύο εκκλησιών 1054

·                                Έριδα για τα «πρωτεία», στην πραγματικότητα για τις περιοχές της Ιλλυρίας- ξεκίνησε από διαφωνίες αναφερόμενες σε θεολογικά και δογματικά ζητήματα : νηστεία Σαββάτου, αγαμία του κλήρου, η χρήση των αζύμων στη Θεία Λειτουργία και το filioque

·                                Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος και πατριάρχης ο Μιχαήλ Κηρουλάριος- για να ξεπεραστεί η κρίση ήρθε πρεσβεία του Πάπα με επικεφαλής ένα δογματικό καρδινάλιο τον Ουμβέρτο ( οι βασικοί διαπραγματευτές ήταν ακατάλληλοι – έφθασαν στην οριστική ρήξη- σχίσμα)

·                                Συνέπειες: 1. Στη Δύση άρχισε να καλλιεργείται πνεύμα μίσους προς την Ανατολή και η ιδέα της πολιτικής υποταγής του Βυζαντίου 2. Η αδιαλλαξία  χώρισε το χριστιανικό κόσμο ώστε την ώρα του κινδύνου απέναντι στους Οθωμανούς να αποτύχουν οι προσπάθειες των Παλαιολόγων για βοήθεια από τα χριστιανικά κράτη της δυτικής Ευρώπης

Η παρακμή και η πτώση του Βυζαντίου 1056 (τέλος της Μακεδονικής δυναστείας) – 1204 πρώτη πτώση του Βυζαντίου

·                                Εσωτερική κρίση

·                                Στην Ανατολή εμφανίζονται οι Σελτζούκοι Τούρκοι

·                                Στη Δύση μετά το σχίσμα έχει επικρατήσει έντονα εχθρική διάθεση προς το Βυζάντιο και το χάσμα μεγαλώνει

·                                Οι Νορμανδοί μπαίνουν οριστικά στην ιστορία της Μεσογείου και ταλαιπωρούν το Βυζάντιο

·                                Ξεχωρίζουν τρεις ομάδες αυτοκρατόρων:

·                                1051-1081: Είναι περίοδος παρακμής. Οι δυνάμεις του κράτους εξαντλούνται από αδέξιους ηγέτες , ενώ τα σύνορα σε Ανατολή και Δύση έχουν κατάρρευση.  Μια εξαίρεση αποτελεί ο αυτοκράτορας Ρωμανός ο Δ΄ ο Διογένης 1067- 1071

·                                1081-1185: Δυναστεία των Κομνηνών.

Αλέξιος ο Α΄ ο Κομνηνός 1081-1118

Ιωάννης ο Β ΄ ο Κομνηνός 1118-1143

Μανουήλ ο Α΄ ο Κομνηνός 1180-1183

·                                1185-1204 Η Δυναστεία των Αγγέλων

Ισαάκιος Β΄ ο Άγγελος 1185-1195

Αλέξιος  Γ΄ ο Άγγελος 1195-1203

Αλέξιος ο Δ΄ Άγγελος 1203-1204

        Εμφάνιση των Σελτζούκων σύγκρουση με το Βυζάντιο

·                                Σελτζούκοι: Τούρκοι νομάδες ισλαμιστές. Λέγονται έτσι από τον τούρκο φύλαρχο τους Σελτζούκ που τους έφερε από τις στέπες του σημερινού Τουρκεστάν προς τη Μεσοποταμία. Δέχθηκαν τον ισλαμισμό όταν υπηρετούσαν ως μισθοφόροι σε διάφορους μουσουλμάνους ηγέτες. Κατέκτησαν το Χαλιφάτο της Βαγδάτης περιορίζοντας τον χαλίφη μόνο στα θρησκευτικά του καθήκοντα.

·                                Από εκεί εισέβαλαν στις επαρχίες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, Μεσοποταμία, Αρμενία και Καππαδοκία.

·                                Η παραμέληση του στρατού και η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου επέτρεψε στους Σελτζούκους μια γρήγορη προέλαση.

·                                Μόνο ο Ρωμανός ο Δ΄ οργάνωσε στρατό για να τους αντιμετωπίσει / Λίμνη Βαν/ Μάχη του Ματζικερτ 1071 / πανωλεθρία βυζαντινού στρατού, Ρωμανός πιάστηκε αιχμάλωτος

·                                1071 σημαντική συνέπεια καθώς οριοθετεί την αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή.

·                                Οι διάδοχοι του Ρωμανού αποδείχτηκαν ανίκανοι για την κρίσιμη αυτή εποχή. Οι Τούρκοι έφθασαν στη Χρυσούπολη. Μεγάλη ακμή Σελτζούκων με Μαλέκ- Σαχ – με θάνατο του όμως αρχίζουν αποσχιστικές τάσεις  των ισχυρών φυλάρχων και διαλύεται η ενότητα του σελτζουκικού κράτους. Ανακηρύχτηκαν Σουλτάνοι και άρχισαν πόλεμους μεταξύ τους. σουλτανάτο του Ρουμ (ή της Ρωμανίας, με έδρα τη Νίκαια).

·                                Οι Κομνηνοί πολέμησαν τους Σελτζούκους και τους ανάγκασαν να μεταφέρουν την πρωτεύουσα τους στο Ικόνιο

·                                Μανουήλ ο Α΄ ο Κομνηνός μάχη στο Μυριοκέφαλο 1176 με Σελτζούκους πανωλεθρία βυζαντινού στρατού® αποτέλεσμα στερέωσε τους Σελτζούκους στη Μικρασιατική χερσόνησο.

     Άλλοι εξωτερικοί εχθροί: οι Νορμανδοί 

·                                1071 οι Νορμανδοί αφαιρούσαν την πόλη Μπάρι από τη βυζαντινή κυριαρχία

·                                Είχαν έρθει από τη Σκανδιναβία, 8^ος αι. εμφανίζονται ως πειρατές στη Μεσόγειο/ Τα γρήγορα πλοία τους έφταναν ως την Ισλανδία, Γροιλανδία, βόρειες ακτές της Αμερικής. Μια ομάδα τους ίδρυσε στη Β. Γαλλία το δουκάτο της Νορμανδίας , ενώ άλλοι κατέβηκαν στη Ρωσία(Κίεβο). 1066 Γουλιέλμος ο Κατακτητής κατέκτησε την Αγγλία

·                                Μέσα 11^ου αι. έφθασαν στην Ιταλία με έδρα το Παλέρμο ίδρυσαν ένα δικό τους κράτος.

·                                Νορμανδικές επιδρομές κατά του Βυζαντίου:

·                                Πρώτη επιδρομή 1081-1085 : Αλέξιος Κομνηνός , αποβιβάστηκαν στην Ήπειρο πολιόρκησαν Δυρράχιο. Αλέξιος αντέδρασε με διπλωματική ικανότητα. Ζήτησε βοήθεια Ευρωπαίων και δημιούργησε μισθοφορικό στρατό .  Βενετοί + Βυζαντινοί εναντίον Νορμανδών, νίκη Βυζαντινών

·                                Δεύτερη επιδρομή: 1107 ηττήθηκαν υπέγραψαν ατιμωτική συνθήκη

·                                Τρίτη Επιδρομή 1147-1149: Μανουήλ Κομνηνός απασχολημένος με σταυροφόρους β΄ σταυροφορίας ο βασιλιάς των Νορμανδών Ρογήρος ο β΄ με ξαφνική επίθεση κατέλαβε την Κέρκυρα. Πέρασε γρήγορα στο Αιγαίο, όλη σχεδόν η Αττική καταστράφηκε. Συνέπειες: καταστροφή Θήβας και Κορίνθου που ήταν σπουδαία κέντρα μεταξουργίας. Οι επιδρομείς πήραν μαζί τους και πολλούς τεχνίτες της μεταξουργίας για να αναπτύξουν εκεί την τέχνη τους.  Το Βυζάντιο έχασε τα μεγάλα κέρδη από το μονοπώλιο των μεταξωτών ειδών. Χάθηκαν οριστικά οι δυτικές κτήσεις του Βυζαντίου ύστερα από μια αποτυχημένη προσπάθεια του Μανουήλ να μεταφέρει τον πόλεμο στην Ιταλία

·                                Τέταρτη επιδρομή 1185: οι Νορμαδοί με βασιλιά τον Γουλιέλμο Β΄ αφού πήραν Δυρράχιο, κυρίεψαν Θεσσαλονίκη (σφαγές και λεηλασίες). Συνέπειες: ανατρέπετε ο Ανδρόνικος Κομνηνός και ανεβαίνει στο θρόνο ένας αντίπαλος του ο Ισαάκιος Άγγελος. Ξεκινάει η δυναστεία των Αγγέλων.

·                                Νορμανδοί προσπάθεια κατάληψης και Κωνσταντινούπολης- αποκρούστηκαν με επιτυχία κοντά στις Σέρρες από στρατηγό Αλέξιο Βρανά- ο Ισαάκιος Άγγελος πήρε τον τίτλο του « Σωτήρα»

Εσωτερική πολιτική Κομνηνών 

·                                Η διοίκηση και η οικονομία

·                                Αλέξιος ο Α΄ Κομνηνός® αυξήθηκε υπερβολικά ο αριθμός των αξιωμάτων και η διοίκηση έπαψε να είναι άκαμπτη συγκεντρωτική, αυξήθηκε ο αριθμός των θεμάτων με συνέπεια να μειωθούν η έκταση και η σημασία τους

·                                Οικονομική πολιτική Αλεξίου® κερδοσκοπική, εκμεταλλεύτηκε τη συνεχή υποτίμηση του νομίσματος λόγω της νόθευσης του, απαίτησε να  καταβάλλονται οι φόροι σε νομίσματα πλήρους αξίας, υποχρεωτική προσφορά εργασίας σε έργα οδοποιίας, σε κατασκευές γεφυρών® επιδείνωση θέσης λαού και αγροτών

·                                Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας

·                                Μισθοφόροι και προινοϊαριοι®οι στρατιωτικοί στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας/ δεν μεταβιβάζονταν ούτε κληρονομούνταν

·                                Στα χρόνια των Κομνηνών ο στρατός ήταν η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο και ζούσε σε βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού.

·                                Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση

·                                Ανδρόνικος ο Α΄ ® προσπάθησε να προστατεύσει τους χωρικούς από τις καταχρήσεις των δυνατών , αγωνίστηκε εναντίον της διαφθοράς και των καταχρήσεων στη δημόσια διοίκηση/ η χρήση βίας αμαύρωσε την κοινωνική του πολιτική και σύντομα η βασιλεία του εξελίχθηκε σε τυραννία

·                                Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς

·                                Βασίλειος ο Β΄ ο Βουλγαροκτόνος® στην προσπάθεια του να ασφαλίσει την Αδριατική από τους Σαρακηνούς παραχώρησε στους Βενετούς τελωνειακές διευκολύνσεις στα λιμάνια της Αδριατικής. Ναυτική δύναμη της Βενετίας αναπτύχθηκε ραγδαία. Όταν το Βυζάντιο βρισκόταν στην ακμή του δεν γινόταν αισθητή η οικονομική ζημιά από την παραχώρηση αυτή προς τους Βενετούς®με νορμανδικό κίνδυνο τα πράγματα άλλαξαν, Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να υποθηκεύσουν με όλο και μεγαλύτερες παραχωρήσεις την εθνική οικονομία.

·                                Το χρυσόβουλο του 1082®ο Αλέξιος Κομνηνός παραχωρούσε το 1082 στους εμπόρους της Βενετίας το προνόμιο να μην πληρώνουν φόρους για τις εμπορικές τους πράξεις στη βυζαντινή επικράτεια και να μένουν όσο καιρό ήθελαν στη βυζαντινή πρωτεύουσα®Βενετοί έγιναν πανίσχυροι , οι Βενετοί τα ξανάπαιρναν αυξημένα κάθε φορά που το Βυζάντιο προσπαθούσε να τους περιορίσει.

·                                Συνέπειες:

1. Το Βυζάντιο σταθερά εγκατέλειπε το δικό του εμπόριο στις ιταλικές κτήσεις
2. Η οικονομική εκμετάλλευση του κράτους από ξένους κλόνιζε την πίστη των υπηκόων του προς αυτό και γέμιζε την ψυχή των λαϊκών κυρίως τάξεων με μίσος κατά της Γαληνότατης Δημοκρατίας
3. Η οικονομική υπεροχή του Βυζαντίου ανατράπηκε
4. Οικονομική αλλοτρίωση –πολιτική αλλοτρίωση

Ο Ευρωπαϊκός κόσμος και η φεουδαρχία   

·                                Φεουδαρχία μετά το θάνατο του Καρλομάγνου 814

·                                Φεουδαρχία= ο βασιλιάς παραχωρούσε σε κάποιον ευγενή μια έκταση γης –επαρχία- αλλά ο βασιλιάς κρατούσε την κυριότητα. Οι κάτοικοι της περιοχής που λεγόταν «όφελος» , λέγονταν «υποτελείς» και ήταν υποχρεωμένοι με όρκο που έδιναν σε επίσημη τελετή να αναγνωρίζουν τον κύριο ως βασιλιά τους και να πολεμούν στο πλευρό του

·                                9^ο και 10^ο αιώνα- φέουδα και φεουδάρχες/ Τα φέουδα ήταν μικρά κρατίδια σχεδόν ανεξάρτητα με δική τους διοίκηση, δικούς τους νόμους, δική τους δικαστική ζωή και οικονομική ζωή, πολλές φορές και με δικό τους νόμισμα.

Σταυροφορίες: η ένοπλη εξόρμηση της Δ. Ευρώπης προς την Ανατολή

·                                11^ος αιώνα προσκυνητές στους Αγίους Τόπους με τη συνήθεια ένοπλων συνοδών

·                                Όταν η περιοχή κατακτήθηκε από Σελτζούκους Τούρκους άρχισαν οι διώξεις κατά των χριστιανών®καλλιεργήθηκε η ιδέα στη Δύση να κατακτηθούν οι Άγιοι Τόποι με κοινή πρωτοβουλία®πάπας Ουρβάνος ο Β΄ πήρε την πρωτοβουλία να κηρύξει την αρχή στις ένοπλες αυτές εκστρατείες με ένα ιστορικό του λόγο στο Κλερμόν της Γαλλίας (1095)

·                                Οικονομικοί υπολογισμοί των ναυτικών πλοίων της Ιταλίας. Φιλοδοξίες ιπποτών για φέουδα, ιμπεριαλισμός βασιλιάδων, προσπάθειες Ρώμης να επαναφέρει τους σχισματικούς στον αποστολικό θρόνο/ ® θρησκευτικός χαρακτήρας χάνεται κυριαρχούν άλλοι σκοποί

·                                πρωτοπορία 1095 ®ο Πέτρος ερημίτης ξεκίνησε με ένα μεγάλο πλήθος απλών ανθρώπων , ασύντακτων, ανδρες και γυναικόπαιδα 60.000 με μόνο εφόδιο τον ενθουσιασμό τους. χαρακτηρίστηκε πρωτοπορία (λαϊκή εκστρατεία)® όταν πέρασαν στην Μ. Ασία σφαγιάστηκαν από Σελτζούκους

·                                Η Σταυροφορία των Βαρώνων® βασιλιάδες , μεγάλοι φεουδάρχες και ιππότες δεν έδειχναν και τόσο μεγάλη προθυμία μέχρι το 1096 όπότε και σχηματίστηκε στρατός από Β και Ν Γαλλία και Ιταλία (Νορμανδοί) και με αρχηγούς φεουδάρχες έφθασαν μπροστά στην Κων/λη. Αλέξιος ο Α΄ τρομοκρατήθηκε μπροστά σε 100.000 στρατού και ζήτησε να του ορκιστούν πίστη ως φεουδάρχες σε αυτοκράτορα και να αναλάβουν την υποχρέωση να του ξαναδώσουν όσες επαρχίες είχαν αφαιρέσει οι Σελτζούκοι. Σε αντάλλαγμα άνδρες και τροφές® ξαναπήρε Νίκαια και δυτικά παράλια της Μ. Ασίας

·                                Ιούλιος 1099 πολιορκία Ιερουσαλήμ και άλωση της από τους Σταυροφόρους® σφαγές, ίδρυση φεουδαρχικών κρατών στη Συρία και Παλαιστίνη , εδραίωση λατινικής κυριαρχίας στην Ανατολή (Βασίλειο της Ιερουσαλήμ) , ο πάπας διόρισε Λατίνο Πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα

·                                Οργανώθηκαν ιπποτικά τάγματα: Ιωαννίτες, των ιπποτών του Ναού (Ναΐτες) και των Τευτόνων

·                                Κατά τον 12 αι. έγιναν η β΄ και η γ΄ σταυροφορία που σημείωσαν και οι δύο αποτυχία. Αφορμή της γ΄ ήταν η άλωση της Ιερουσαλήμ από το σουλτάνο της Αιγύπτου Σαλαδίν. Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος πήρε την Κύπρο τελικά την πούλησε στους Γάλλους Λουζινιάν.

·                                 Η δ΄ σταυροφορία ® καθαρά πολιτική εκστρατεία με υλικά κίνητρα, «παρέκκλιση»/ Ιδέα της σταυροφορίας στον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄ ® να χτυπήσουν τους μουσουλμάνους στην Αίγυπτο , όπου μετά το θάνατο του Σαλαδίν είχαν ξεσπάσει εσωτερικές διαμάχες. Εύκολα από εκεί θα απελευθέρωναν Παλαιστίνη

·                                τα σχέδια των Βενετών , Δάνδαλος ζητούσε υπέρογκα ποσά για να μεταφέρει με το στόλο του τους σταυροφόρους® ο Αλέξιος Άγγελος ζήτησε από τους Βενετούς να τον βοηθήσουν ώστε να πάρει το θρόνο από τον Ισαάκιο και υποσχόταν αμοιβές. Ο Ιννοκέντιος πείστηκε με την ιδέα πως θα του παραδώσει την ανατολική εκκλησία 24 /6/1203 οι σταυροφόροι έφτασαν στην Κέρκυρα.

·                                Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους 1204 ® ανέβηκαν στο θρόνο ο Ισαάκιος και ο γιος του Αλέξιος ως Αλέξιος δ΄ ®οι σταυροφόροι απαιτούσαν την πληρωμή τους, οι έκτακτοι φόροι δεν απέφεραν ούτε τα μισά και η ένωση των δύο εκκλησιών είχε ξεσηκώσει τις λαϊκές μάζες που εκθρόνισαν τον Αλέξιο Δ΄ και έγινε αυτοκράτορας ο Αλέξιος Ε΄ Δούκας- Μουρτζούφλος. Απρίλιος 1204 οι Σταυροφόροι πήραν την Πόλη® λεηλασίες και καταστροφές – αρχίζει η περίοδος της Φραγκοκρατίας® καταστροφή βυζαντινού κράτους και πολιτισμού- καταστροφή έργων τέχνης , χειρογράφων- φεουδαρχική οργάνωση χωρίς ενότητα και μονιμότητα Δύσης- θετική συνέπεια δημιουργία συνείδησης ελληνισμού.

Ερωτήσεις

1. Ποιες οι συνέπειες της μάχης του Ματζικέρτ;
2. Τι επιτυχίες είχαν οι Κομνηνοί κατά των Σελτζούκων;
3. Ποια καταστροφή του βυζαντινού στρατού συμπλήρωσε τη μάχη του Ματζικέρτ;
4. Πώς βρέθηκαν οι Νορμανδοί στην Ιταλία και τι ξέρετε για το νορμανδικό κράτος της Ιταλίας και Σικελίας;
5. Τι συνέπειες είχε για το Βυζάντιο η τρίτη νορμανδική επιδρομή;
6. Τι όριζε το χρυσόβουλο του 1082;
7. Τι συνέπειες είχε η πολιτική παραχώρηση προνομίων προς τους Ιταλούς που εφάρμοσαν οι Κομηνοί;
8. Τι ήταν το φεουδαρχικό σύστημα και πότε άκμασε στην Ευρώπη;
9. Τι ήταν οι σταυροφορίες;
10. Ποια τα αποτελέσματα της πρώτης σταυροφορίας;
11. Ποιος ήταν ο αρχικός σκοπός της τέταρτης σταυροφορίας και πώς διαφοροποιήθηκε;
12. Ποιες ήταν οι άμεσες συνέπειες από την άλωση της Κων/λης το 1204;
13. Ποια ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της Φεουδαρχίας;
14. Γιατί ηττήθηκε στο Ματζικέρτ ο ικανός στρατιωτικός και αυτοκράτορας Ρωμανός ο δ΄ Διογένης; (παράθεμα)
15. Ποιες ήταν οι συνέπειες της ήττας του βυζαντινού στρατού στη μάχη του Ματζικέρτ; (Παράθεμα)
16. Να περιγράψετε το θεσμό της πρόνοιας και το ρόλο των πρνοιάριων.
17. Τι επιδίωξε με τη μεταρρύθμιση του ο Ανδρόνικος Α΄ ο Κομνηνός (παράθεμα) . Γιατί απέτυχε η προσπάθεια αναμόρφωσης της βυζαντινής κοινωνίας;
18. Ο πάπας επικαλείται μια σειρά από λόγους , που επιβάλλουν τη συμμετοχή των πιστών στη σταυροφορία (σχετικό παράθεμα). Να επισημάνετε τους λόγους αυτούς και να τους διακρίνετε σε πνευματικούς-θρησκευτικούς και σε υλικούς.
19. Ποια υποχρέωση ανέλαβαν οι σταυροφόροι έναντι του Αλέξιου Α΄ Κομηνού; (παράθεμα)
20. Ποια ήταν τα κυριότερα αίτια και οι άμεσες συνέπειες της άλωσης της Κων/λης με βάση τα παραθέματα και την ιστορική αφήγηση;